Blinde passie, dove veerkracht: sport als sociale brug tegen eenzaamheid

Running Blind

“Oké, en nu springen van voor naar achteren!” Hardlooptrainer Charles roept naar zijn
atleten vanaf een klein grasveldje in de buurt van atletiekvereniging Leiden Road Runners
Club in Leiden. “Nee, met twee benen tegelijk, niet om en om.” Terwijl alle atleten druk
bezig zijn met hun oefeningen begint het lichtjes te sneeuwen. “Het sneeuwt, Edwin!” “Oh,
echt waar!” Zodra het eerste fluitsignaal schettert, roepen mensen van alle kanten
aanwijzingen. “Naar rechts!” “Pas op, links liggen wat takjes.” “Oké, nu maken we een bocht
naar links, pas op het gaat hier wel wat naar beneden.” “Stoepie!”

Wat op het eerste gezicht lijkt op een normaal amateurslopersclubje, is in werkelijkheid een
samenkomst van blinden en slechtzienden. Zij aan zij, verbonden door een rood lint,
trotseren de atleten samen met hun ziende buddy’s deze ochtend de kou en sneeuw tijdens
hun wekelijkse training. De lopers van Running Blind komen elke donderdag samen om te
trainen voor de meest uiteenlopende doelen. “In oktober wil ik mijn eerste hele marathon
lopen in Amsterdam”, zegt Joost.

Dinosauriërs

Joost van Gent is 66 en ziet niks meer in zijn centrale gezichtsveld. Met maar 650 andere
mensen op de wereld, lijdt Van Gent aan een van de meest zeldzaamste oogziektes, Leber.
Als monumentaal schilder moest Van Gent zijn passie na 52 jaar opeens loslaten toen zijn
zicht in acht weken tijd bijna verdween. “Het eerste jaar was gewoon een tranendal. Als je
echt blind bent is het klaar, dan moet je wel toegeven dat je blind bent, maar het gevecht
tussen ik ben net niet blind en nog een beetje kunnen zien is ontzettend zwaar.”

Waar de een niks ziet door het centrum van het gezichtsveld, nemen anderen alleen vlekken
waar of zien zelf helemaal niks. Voor Edwin Gijsman (48) is alles een grote waas. “Ik heb nog
wel wat restvisies, maar hetgeen wat ik zie dat valt allemaal uit elkaar. Ik heb visuele illusies,
dus als je een vuilniszak ziet staan, dan denk ik dat het een hond is. Ik zie ook allemaal dino’s
onderweg die er niet zijn.” Gijsman heeft zoals hij zelf zegt “een heel pretpakket”. Hij lijdt
aan staar, glaucoom, visual snow, centrale deeluitval en RP. RP staat voor retinitis
pigmentosa. De staafjes en kegeltjes in het netvlies sterven af, waardoor je steeds minder
kleur en details ziet. Uiteindelijk blijft er alleen nog een kokertje over waar je doorheen kan
kijken. “Maar aan die koker heb ik niks, omdat ik in het centrale kijkdeel ook uitval heb.”

Sportieve steun

In Nederland leven ongeveer 2 miljoen mensen met een beperking. Ze zijn slechtziend, blind,
doof of hebben een lichamelijke of verstandelijke beperking. Mensen met een beperking
verliezen vaak niet alleen hun zicht, gehoor of mobiliteit maar ook zichzelf. Velen van hen
worstelen met gevoelens van eenzaamheid en onbegrip. Waar bijna de helft van de
Nederlandse bevolking aangeeft wel eens eenzaam te zijn, is dit gevoel bij mensen met een
beperking significant vaker aanwezig dan bij mensen zonder beperking. 37% geeft aan
wekelijkse gevoelens van eenzaamheid te ervaren en zelfs 11% dagelijks. Bij mensen zonder
beperking is dit maar 2%.

Voor mensen met een beperking bestaan er veel initiatieven om eenzaamheid tegen te
gaan. Zeker op het gebied van sport. Zo bowlen leden van de Oogvereniging elke maand bij
bowlingrestaurant Menken en verzorgt sportvereniging GSV De Sleutels elke dinsdag
schieten voor gehandicapten. Toch wordt er maar weinig gebruik gemaakt van initiatieven.
Zo sport maar 25% van de mensen met een auditieve of visuele beperking wekelijks.
De slechte bereikbaarheid van sportaccommodaties speelt daarin een belangrijke rol,
volgens Running Blind loper Ruud Warmerdam. “Zodra je op een parkeerterrein komt is het
een open stuk. Daar heb je geen herkenningspunten om met een stok over te steken. Als je
helemaal niets ziet is het bijna niet te doen om op locatie te komen.”

Warmerdam is 59 en heeft het syndroom van Usher. Sinds zijn geboorte is hij slechthorend
en vanaf zijn 16e neemt zijn zicht steeds meer af. Warmerdam benadrukt dat sport
belangrijk is voor de mentale gezondheid en sociale contacten. “Als ik door omstandigheden
een aantal weken niet zou kunnen trainen, dan voel ik mij wel eenzaam. Je voelt je somber,
verdrietig. Alles voelt een beetje zwaar.”

Inclusie

Dat sport meer is dan alleen prestatie, blijkt ook uit de andere koers die het NOC*NSF vaart
met de Olympische Spelen voor de deur. Het sportdoel is niet meer uitsluitend een top tien
klassement in de medaillespiegel, maar ‘de maatschappelijke waarde’ van sport moet ook
meer aandacht krijgen. In het Nationaal Sport Akkoord ‘Sport Versterkt’ streven
honderdvijftig partijen naar het creëren van inclusie in de sport voor groepen die uitsluiting
ervaren.

“Elke vereniging inclusief? Dat gaat niet”, zegt Marnix Zwart, voorzitter van
gehandicaptensportvereniging GSV De Sleutels in Leiden. “Dan moeten er overal rolbanen,
opstapjes en coaches met verstand van verschillende soorten beperking komen.” Zwart pleit
juist voor actieve doorverwijzing naar omnisportverenigingen met vrijwilligers die ervaring
hebben met slechtzienden en -horende. “Dan help je mensen echt verder in plaats van dat je
afscheid neemt als ze het niet meer kunnen of geen plek kunnen vinden.”

Als je dat traject hebt gehad van acceptatie en verwerking, dan kan je eigenlijk weer heel
veel aan

Joost Van Gent – loper bij Running Blind Leiden

Warmerdam benadert inclusie anders. “Als Running Blind zijn we lid van Leiden Road
Runners, maar wel een afgebakende club. Echte inclusie vind ik pas als je jezelf ook op
andere terreinen begeeft.” Volgens Warmerdam is het mogelijk om slechtzienden en
zienden bij elkaar te brengen, “zolang er maar iemand bereid is om dat lintje vast te
houden.” Door als slechtziende jezelf te begeven binnen reguliere trainingen verbreed je ook
je netwerk. “Die mensen kan je weer gebruiken bij bijvoorbeeld het boodschappen doen of
bij het shoppen. Dat is ook een wezenlijk onderdeel van het sporten. Vriendschappen
opbouwen.”

Finishlijn

Waar hardlopen het sociale aspect van sport dient, gebeurt dit niet altijd. “Eerst ben ik gaan
zwemmen, alleen doe je dat in je eentje”, zegt Warmerdam. “En vanwege mijn
slechthorendheid kan ik ook moeilijk communiceren met iemand. Het was dus wel een
sportief iets, maar voor mij ook eenzaam. Mijn wereldje werd daardoor echt kleiner.” Ook
Edwin Gijsman beaamt dat eenzaamheid al gauw op de loer ligt. “Ik heb altijd fitness
gedaan, maar als je de apparaten niet meer ziet, dan wordt het heel lastig en roest je
eigenlijk een beetje vast. Ik weet dan ook zeker dat een hoop blinden en slechtzienden
eenzaam zijn. Die niet de drijfveer hebben om zichzelf beet te pakken en dagelijks wat te
gaan doen.”

Gijsman heeft net als Warmerdam en Van Gent een revalidatietraject doorlopen bij Visio het
loo Erf in Apeldoorn. Het is de enige plek in Nederland waar blinden en slechtzienden
terecht kunnen om te leren leven met hun beperking. Ook hier wordt veel aandacht
geschonken aan sport. “Als je dat traject hebt gehad van acceptatie en verwerking, dan kan
je eigenlijk weer heel veel aan”, stelt Van Gent.

Van Gent hoopt inmiddels in oktober over de finish te komen tijdens de marathon van
Amsterdam. Gijsman staat over twee maanden aan de start van de CPC loop in Den Haag.
“Ik wil wel onder de twee uur.” Door Warmerdam ’s marathondroom staat inmiddels een
kruis, vanwege blessures. Aan zijn beperking heeft het in ieder geval niet gelegen. “De grote
misvatting is dat als je slechtziend bent je nooit meer kan sporten. Met een beetje
begeleiding is alles mogelijk.”