Samenvatting webinar ‘Evenwichtsproblemen als je slechter hoort of ziet’

Op 14 juni organiseerde Oogvereniging Oor en Oog een webinar over evenwichtsproblemen als je slechter hoort en ziet. Zo’n 275 belangstellenden meldden zich aan en woonden die avond of later via de terugkijklink de lezing bij van Josine Widdershoven, KNO-arts gespecialiseerd in evenwichtsproblemen van het MUMC+ uit Maastricht.

Hieronder staat een samenvatting van de informatie die deze avond gedeeld is. Vanwege de lengte van de tekst zijn de vragen en antwoorden uit de chat niet meegenomen. Wil je het webinar terugkijken? Vraag dan een terugkijklink aan via ooglijn@oogvereniging.nl.

Josine Widdershoven: “Veel mensen hebben last van evenwichtsproblemen. Er zijn wel honderd redenen waarom iemand duizelig kan worden: zo kan de bloeddruk (zowel hoog als laag) een rol spelen, of bloedsuikerschommelingen. Waar we ons vandaag op richten is de duizeligheid die veroorzaakt wordt door een verstoring in de evenwichtsorganen. In deze presentatie leg ik uit hoe het evenwicht werkt. En als het niet goed werkt, welke klachten je kunt hebben. Ook vertel ik wat je eraan kunt doen.

Wat is evenwicht?

Het evenwichtsorgaan is een stukje van het lichaam dat verbonden is aan het gehoororgaan. Het slakkenhuis is het deel van het oor waar we mee horen. Direct daaraan vast zit het vestibulair orgaan, daarmee voelen we ons evenwicht. Dit staat dus in nauwe relatie met het gehoororgaan. De evenwichtsorganen in onze beide oren geven de hersenen informatie over beweging en over ruimtelijke oriëntatie. Het evenwichtsorgaan heeft verschillende onderdelen: het deel dat het dichtste tegen het slakkenhuis zit is het deel waarmee je de zwaartekracht voelt. We noemen dit de verticale oriëntatie. Wat we daar mee bedoelen is dat je kunt voelen of je ligt, zit of staat.

Het andere stuk dat zich in de evenwichtsorganen bevindt, gebruiken we om lineaire bewegingen te voelen. Hiermee bedoelen we versnelling of vertraging: ga ik vooruit of ga ik achteruit, en hoe snel? Of sta ik stil? Ieder oor heeft een evenwichtsorgaan en beide oren samen geven signalen door aan de hersenen die dit moeten vertalen naar informatie over beweging.

Taken van het evenwichtsorgaan

De eerste taak van het evenwichtsorgaan is detectie van beweging: voelen dat je beweegt. In het evenwichtsorgaan zitten kleine antennes. daar zit een klein kristalletje op. Die antennes met kristallen voelen of je aan het bewegen bent of dat je stilstaat. In die detectie van beweging wil je eigenlijk weten: beweeg ik ten opzichte van de wereld om mij heen of sta ik stil of beweegt de wereld om mij heen? In de praktijk is het meestal een combinatie van allebei.

De tweede taak, is zwaartekracht detecteren. Dat heb je nodig om je balans te houden als je loopt of op één been staat. Wat je evenwichtsorgaan doet is de spieren in je lijf daarin aansturen en daarmee zorgen dat je niet valt. Als je je evenwicht dreigt te verliezen, heb je daar beschermende reflexen voor die zorgen dat je een correctiestapje kunt maken.

De laatste taak van het evenwichtsorgaan is de blikstabilisatie: het beeld dat je op je netvlies krijgt stabiel kunnen houden, terwijl je zelf beweegt. Die blikstabilisatie is misschien wel de belangrijkste taak van het evenwichtsorgaan. Als blikstabilisatie dit niet goed werkt, verlies je sneller de balans en val je dus vaker.

Oren, ogen en evenwicht

Sommigen zullen herkennen, dat als je moeite hebt met zien, je je evenwicht sneller verliest. Je hersenen moeten harder werken om ervoor te zorgen dat je niet omvalt. Dat is ontzettend vermoeiend. Het is een klacht die we dagelijks horen van mensen die last hebben van evenwichtsproblemen. Van bewegende beelden, kun je misselijk worden en soms braken. Dat heeft te maken met de connectie van het evenwichtssysteem met de maag. We noemen dat een verminderde dynamische visus.

Het evenwichtssysteem zit complex in elkaar. Het bevindt zich in je centrale zenuwstelsel. Je hersenen krijgen niet alleen informatie van je evenwichtsorganen, maar ook van je gehoor en van je visus. Als een deel van de evenwichtsorganen niet goed werkt, heeft dat veel gevolgen: de hersenen krijgen minder informatie, waardoor evenwichtstaken minder goed lukken. Er moet dan meer vertrouwd moet worden op het gehoor en op het zicht.

Het gehoor, het zicht en het evenwicht werken samen. Ze geven informatie aan de hersenen. Als er in één of in meerdere zintuigen iets niet goed werkt, wordt het voor de hersenen steeds moeilijker om je balans te bewaren. Maar ook wordt het lastig om niet een duizelig te worden als je beweegt.

Andere oorzaken

Uitval van het evenwicht kan veel verschillende oorzaken hebben. Er is medicatie (bepaalde soorten antibiotica) waarvan we weten dat ze je evenwicht blijvend kunnen beschadigen.

Evenwichtsproblemen kunnen ook aangeboren zijn: veel kinderen met aangeboren gehoorverlies hebben evenwichtsuitval.

Soms is de oorzaak niet duidelijk. Wel weten we dat leeftijd ook een factor kan zijn: naarmate mensen ouder worden krijgen ze door slijtage van het evenwichtsorgaan meer uitval.

Behandelmethoden

1. Vestibulaire revalidatie: een vorm van fysiotherapie van het evenwichtssysteem. De lijst van mensen die daarin speciale scholing gevolgd hebben is te vinden op KNO.nl. Er zit altijd wel een limiet aan: als je evenwichtsorganen echt volledig zijn uitgevallen, kun je ze niet helemaal terugkrijgen.
2. De balansriem: een uitvinding die een aantal jaar geleden bedacht is en steeds verder doorontwikkeld is. De riem heeft trilapparaatjes in zich die beginnen te trillen als je je evenwicht dreigt te verliezen.
3. Een ander hulpmiddel dat momenteel in onderzoek is ook in Maastricht, is het vestibulair implantaat. Dit is eigenlijk een cochleair implantaat met extra elektrodes die in het binnenoor worden geplaatst in het evenwichtsorgaan. Op dit moment mogen we dit alleen plaatsen bij mensen die ook een CI nodig hebben. Er wordt veel onderzoek naar gedaan in Maastricht, samen een Zwitserse universiteit. We hopen dat het snel beschikbaar komt voor mensen met uitval van evenwicht, in combinatie met uitval van gehoor.

Ziekten

Wanneer het evenwicht niet uitgevallen is, maar er wel sprake is van aanvallen van evenwichtsstoornissen of duizeligheid, zijn er verschillende ziekten die dat kunnen veroorzaken.

1. De ziekte van Ménière

Dit is een term die ontzettend veel wordt gebruikt, omdat tot een aantal jaar geleden de meeste artsen dachten: iemand is duizelig, dan is het vast Ménière. Nadat er meer onderzoek is gedaan, kwam men erachter dat Ménière eigenlijk best zeldzaam is. Er zijn ook andere ziekten die lijken op de ziekte van Ménière. Ménière wordt veroorzaakt door verstoring van vocht in het binnenoor. Door overschot aan vocht, ontstaat er druk op het slakkenhuis waardoor gehoorverlies en druk op de evenwichtsorganen ontstaat, waardoor er aanvallen van duizeligheid zijn. Die aanvallen duren meestal enkele uren, maar kunnen een nawee hebben van een dag of twee.

2. Vestibulaire migraine

Een aandoening die erop lijkt, maar die veel vaker voorkomt dan de ziekte van Ménière, is vestibulaire migraine. Dit is migraine zoals we die kennen, maar in plaats van hoofdpijn gaat het gepaard met aanvallen van duizeligheid. Het lijkt op Ménière, want ook deze aanvallen duren vaak een aantal uur tot wel twee dagen. Tijdens een aanval zijn mensen vaak gevoelig voor fel licht of harde geluiden. Soms zien mensen flitsen of sterretjes. Dit kan samengaan met hoofdpijn, maar dat hoeft niet zo te zijn. Er zijn mensen die vestibulaire migraine hebben maar geen hoofdpijn ervaren. Daarom is de term soms verwarrend. Zowel Ménière als migraine kunnen behandeld worden met medicatie.

3. BPPD

BPPD is een afkorting die we gebruiken voor kristallen in het evenwichtsorgaan. In het oor zijn er kleine zandkorreltjes die kunnen soms aan elkaar blijven plakken. Dit zien we vooral bij oudere mensen als de meest voorkomende oorzaak van duizeligheid. Als je je hoofd draait, komen de kristallen in beweging, hierdoor word je duizelig. Dit duurt een paar minuten, maar kan ook langer duren. BPPD kun je testen door rechtop te gaan zitten, je hoofd over je schouder te draaien en dan te gaan liggen. De huisarts en fysiotherapeut kunnen deze test bij je doen. BPPDt kan behandeld worden met de Epley-manoeuvre: door het hoofd en lichaam te draaien, los je de kristallen op. Je beweegt ze naar een plek in het evenwichtsorgaan waar je er geen last van hebt. Bij 80 tot 85% van de mensen is dit succesvol. Huisartsen, fysiotherapeuten en KNO-artsen kunnen deze behandeling uitvoeren.

Conclusie

Het evenwichtssysteem is belangrijk orgaan. Als het niet goed werkt is het moeilijker om beweging te detecteren, om zwaartekracht te voelen en lastiger om het beeld stabiel te houden wanneer je zelf beweegt.

Wanneer iemands oren en ogen minder goed werken, is het evenwichtsorganen meer nodig. Als dit orgaan ook nog een verstoring heeft, kun je nog meer klachten ervaren. Zelf het evenwichtsorgaan trainen door sporten en bewegen en fysiotherapeutische oefeningen kunnen helpen om de klachten te verminderen.”